Bir yandan çip, tedarik ve lojistik krizleri bir yandan negatif reel faizden dolayı otomobilin yatırım aracı olarak görülmesi piyasadaki tüm dengeleri alt üst ediyor. Bu yılın ilk çeyreğinde Türkiye’ye son 10 yıllık ortalamaların üzerinde araç gelmesine rağmen pazardaki talebe yetişilemiyor. Çünkü galericinin yanında doktorumuz, memurumuz, bakkalımız, hatta kapı komşumuza kadar herkes sıfır araç al-sat işini ikinci mesleği haline getirdi. Alınan sıfır araçların neredeyse yarısı birkaç gün sonra ilan sitelerinde ikinci el olarak liste fiyatının 100-200 bin TL üzerinde satışa çıkarılıyor. Sonra bunu başka biri alıp üzerine biraz daha ekleyip yeniden ikinci elde satıyor.
6 AY VE 6 BİN KM DÜZENLEMESİ
Hal böyle olunca hem ikinci el araç piyasası şişiyor hem “sıfır araç” satışında usulsüzlükler yaşanıyor hem de gerçekten araç ihtiyacı olan kişiler bir türlü araca ulaşamıyor. Ticaret Bakanlığı daha önce ikinci el araç satışı yapan işletmeler için “6 ay ve 6 bin kilometre dolmadan satış yapamaz” kuralı getirmişti. Ancak, şahıslar için böyle bir zorunluluk bulunmadığından kolay bir şekilde delindiğine hep beraber şahit olmuştuk. İkinci el piyasası da birazcık aşağı yönlü hareketin ardından tekrar aynı hızla yukarı çıkmaya devam etti. Bugün bile birçok ilan sitesinde liste fiyatının çok üzerinde “sıfır” görünümlü “ikinci el” araç bulmak mümkün. Hürriyet gazetesi olarak “1001 km masalları” başlığıyla bu konuyu gündeme de getirmiştik.
Peki, Ticaret Bakanlığı yaptığı son düzenlemeyle ne amaçlıyor? Arz-talep dengesinin yukarıda sıraladığım nedenlerden dolayı bozuk olduğu bu ortamda, maalesef bazı bayiler sıfır araç satışında tüketicileri zor duruma sokan yöntemlerle liste fiyatının üzerinde satış gerçekleştiriyor. Araca tüketicinin rızası olmadan aksesuar, seramik kaplama, motor koruma gibi ekstralar ekliyor. Hatta bazı bayiler bu ekstralar için ederinin üzerinde faturalar kesiyor. Tüketici de araç bulamadığı için rızası dışındaki bu ekstralara boyun eğmek durumunda kalıyor. Bu artık herkesin bildiği bizim de Hürriyet gazetesinde sık sık dile getirdiğimiz bir yöntem. İşte bu nedenle özellikle 2023 başından beri tüketicilerden Bakanlığa çok sayıda şikâyet yağıyor.
BAYİLER İÇİN İKİNCİ EL ÖNEMLİ
Bakanlık da bu şikâyetler doğrultusunda yayınladığı yeni düzenlemeyle bayilere aslında şöyle diyor: “Tüketicinin istemediği aksesuar, seramik kaplama, motor koruma vb. araçlara uygulamayacaksın. Takas dayatmayacaksın. Araçları liste fiyatı üzerinden vereceksin. Vermezsen ben de senin ikinci el araç satış yetkini elinden alırım.” Peki, neden ikinci el yetkisi? Çünkü, bayilerin önemli kısmı artık ikinci el araç satışı da yapıyor. Hatta buradan önemli gelirler elde ediyor. Özellikle piyasada her şeyin normale döneceği zamanlarda bayilerin ana iş kollarından birisi artık ikinci el araç ticareti olacak. Bu nedenle Bakanlık sıfır araç satışındaki usulsüzlerin önüne geçmek için bayilere böyle bir yaptırım uygulama kararı aldı.
ETKİLİ OLUR MU
Peki yaptırımlar işe yarar mı? Kişisel görüşüm, bayilerin liste fiyatının üzerinde araç satışını engellemek açısından uygulamanın mutlaka etkisi olacak. Zoraki aksesuar satan bayi önemli bir iş kolunu kaybedecek. Ancak, ikinci el veya sıfır araç fiyatlarına (satılan ikinci ellerin çoğunun sıfır olduğu düşünüldüğünde) yönelik bir etkisi en azından şu şartlarda imkânsıza yakın. Piyasada zaten “ihtiyaç” amaçlı sıfır otomobil alımı da çok az. Dolayısıyla Ticaret Bakanlığı’na ulaşan şikâyetlerin önemli bir bölümünün yatırım amaçlı araç alan kişilerden gittiğini söyleyebilirim. Sonuç olarak ekonomik parametreler düzelmeden ve arz-talep dengesi yerine oturmadan, cezalarda vites yükselterek tam bir çözüme ulaşmak mümkün değil.
